ETF (Exchange Traded Fund), czyli fundusz notowany na giełdzie, to innowacyjny instrument finansowy, który zrewolucjonizował świat inwestycji, zwłaszcza w USA, gdzie nastąpiła wręcz „pasywna rewolucja” na rynku funduszy. Stanowi on połączenie zalet tradycyjnego funduszu inwestycyjnego z elastycznością i dostępnością charakterystyczną dla akcji.

Zasada działania i notowanie ETF-ów

Podobnie jak tradycyjne fundusze inwestycyjne, ETF-y gromadzą kapitał od wielu inwestorów, którzy stają się ich udziałowcami proporcjonalnie do wniesionych środków. Zarządzaniem zebranym kapitałem zajmuje się wyspecjalizowana firma inwestycyjna. Tym, co wyróżnia ETF-y na tle klasycznych funduszy, jest fakt, że ich jednostki są notowane na giełdzie papierów wartościowych – podobnie jak akcje czy obligacje. Oznacza to, że można je kupować i sprzedawać w dowolnym momencie trwającej sesji giełdowej, a ich cena aktualizuje się na bieżąco (tzw. intraday pricing). W przeciwieństwie do tradycyjnych funduszy, których wycena aktywów dokonywana jest zazwyczaj raz dziennie po zamknięciu sesji, w przypadku ETF-ów od razu znasz cenę transakcji. Co istotne, cena ETF-u nie zależy bezpośrednio od relacji popytu i podaży na jego jednostki, lecz od wartości naśladowanego indeksu. Specyficzny mechanizm tworzenia i umarzania jednostek funduszu zapewnia, że jego cena ściśle odpowiada wartości aktywów netto (NAV) bazującego na nim indeksu.

Strategia inwestycyjna – inwestowanie pasywne

Podstawowym celem większości ETF-ów jest pasywne inwestowanie, polegające na jak najdokładniejszym odwzorowywaniu wyników wybranego indeksu giełdowego (tzw. benchmarku). Zamiast „szukać igły w stogu siana” i próbować przewyższyć rynek poprzez selekcję pojedynczych spółek, ETF-y inwestują w „cały stóg” – czyli wszystkie walory wchodzące w skład indeksu, w odpowiednich proporcjach. W przypadku zmian w składzie indeksu, fundusz automatycznie dostosowuje swój portfel, bez konieczności podejmowania działań przez inwestora. Taki model zarządzania jest prostszy, bardziej przewidywalny i nie wymaga rozbudowanego zespołu analityków, co bezpośrednio przekłada się na niższe koszty.

Historia i rozwój ETF-ów

Historia funduszy ETF sięga lat 90. XX wieku. Pierwszy ETF na świecie, TIPS (Toronto Index Participation Units), powstał w Kanadzie w 1990 roku, odwzorowując indeks TSE 35 Composite. W Stanach Zjednoczonych pierwszym ETF-em był SPDR S&P 500 ETF Trust (SPY) z 1993 roku, śledzący indeks S&P 500, który funkcjonuje do dziś. Rynek ETF-ów dynamicznie się rozwijał, wprowadzając fundusze na rynki wschodzące, różne sektory, obligacje, surowce, a także lewarowane i odwrócone ETF-y. Obecnie na wszystkich rynkach istnieje już ponad 100 000 ETF-ów. Ich globalne aktywa rosły w średniorocznym tempie 22,3% w ciągu ostatnich 20 lat, osiągając w 2023 roku wartość 11,5 miliarda dolarów i stanowiąc ponad 33% aktywów wszystkich tradycyjnych funduszy. W Polsce, choć fundusze ETF pojawiły się później (pierwszy Lyxor ETF WIG20 zadebiutował 22 września 2010 roku), zyskują na popularności – w 2022 roku już ponad 40% inwestorów posiadało je w swoim portfelu, w porównaniu do 9% w 2018 roku. Głównym dostawcą ETF-ów na polskim rynku jest obecnie BETA ETF.

Rodzaje ETF-ów

Rynek funduszy ETF charakteryzuje się ogromną różnorodnością, zapewniając inwestorom dostęp do praktycznie każdej klasy aktywów oraz szerokiego wachlarza strategii inwestycyjnych. Można je podzielić według kilku kluczowych kryteriów:

• Ze względu na klasę aktywów bazowych:
  • ETF-y akcyjne: Najpopularniejszy rodzaj, inwestujący w koszyk akcji spółek z wybranego kraju, regionu lub sektora. Przykłady to ETF-y na szerokie indeksy rynkowe, takie jak S&P 500 (500 największych spółek amerykańskich), Nasdaq 100 (giganci technologiczni), MSCI World (akcje z całego świata), WIG20 (20 największych polskich spółek) czy mWIG40 (40 średnich polskich spółek).
  • ETF-y obligacyjne: Inwestują w papiery wartościowe o stałym dochodzie, emitowane przez rządy, gminy lub korporacje.
  • ETF-y surowcowe: Śledzą ceny konkretnych surowców, takich jak złoto, srebro, platyna czy ropa naftowa. W Europie, ze względów prawnych, te produkty często występują w formie ETC (Exchange Traded Commodities).
  • ETF-y walutowe: Śledzą wyniki par walutowych, umożliwiając spekulację lub hedging.
  • ETF-y kryptowalutowe: Oferują ekspozycję na kryptowaluty, takie jak Bitcoin czy Ethereum. W Europie mogą występować jako ETN (Exchange Traded Notes).
  • ETF-y nieruchomościowe: Skupiają się na inwestycjach w rynek nieruchomości.
  • ETF-y multi-asset: Inwestują w kilka klas aktywów w określonych proporcjach, np. Vanguard LifeStrategy, łączące akcje i obligacje.
• Ze względu na strategię inwestycyjną:
  • ETF-y pasywne: Stanowią zdecydowaną większość rynku i ich celem jest wierne naśladowanie wybranego indeksu.
  • ETF-y aktywnie zarządzane: Choć stanowią mniejszość (około 6,3% rynku na koniec 2023 roku), ich popularność rośnie. W ich przypadku portfelami zarządzają menedżerowie, którzy podejmują decyzje mające na celu pokonanie benchmarku, a nie tylko jego odwzorowanie.
  • ETF-y tematyczne: Inwestują w ściśle określone tematy, np. sztuczną inteligencję, robotykę, czystą energię czy gaming.
  • ETF-y czynnikowe (smart-beta): Inwestują według konkretnych kryteriów, takich jak spółki dywidendowe, momentum, niska zmienność, czy wielkość spółek (małe/średnie/duże kapitalizacje).
  • ETF-y lewarowane (leveraged): Wykorzystują dźwignię finansową, aby zwielokrotnić zyski (lub straty) z bazowego indeksu.
  • ETF-y odwrócone (inverse/short): Pozwalają zarabiać na spadkach indeksów.
• Ze względu na metodę replikacji indeksu:
  • Replikacja fizyczna (pełna replikacja): Najbardziej bezpośredni sposób, polegający na kupowaniu wszystkich papierów wartościowych wchodzących w skład indeksu w dokładnie takich samych wagach. Jest to wykonalne dla indeksów o dużej płynności, np. S&P 500.
  • Próbkowanie (sampling): Rodzaj replikacji fizycznej, stosowany, gdy pełna replikacja jest niepraktyczna (np. dla mniej płynnych indeksów lub tych z tysiącami składników). ETF kupuje najbardziej płynne spółki z indeksu, a pozostałe zastępuje innymi, które zachowują się podobnie. Może prowadzić do większych różnic w wynikach niż pełna replikacja.
  • Replikacja syntetyczna: Polega na inwestowaniu w instrumenty pochodne (np. swapy), aby odwzorować wyniki indeksu, bez fizycznego posiadania bazowych aktywów. Stosowana jest tam, gdzie inwestowanie fizyczne jest trudne (np. dla uranu) lub kosztowo nieefektywne. Niesie ze sobą ryzyko kontrahenta (counterparty risk), czyli ryzyko niewywiązania się drugiej strony transakcji ze zobowiązań.
• Ze względu na politykę dywidendową:
  • ETF-y akumulacyjne (Acc): Reinwestują otrzymane dywidendy z powrotem w fundusz, zwiększając jego wartość. Są popularniejsze w Europie i oferują korzyści podatkowe, ponieważ podatek jest odroczony.
  • ETF-y dystrybucyjne (Dis): Wypłacają dywidendy inwestorom, zazwyczaj kilka razy w roku. Są bardziej popularne w USA i wiążą się z bieżącym opodatkowaniem.

Korzyści i ryzyko inwestowania w ETF-y

Inwestowanie w ETF-y oferuje szereg zalet, które przyczyniły się do ich globalnej popularności, ale jak każda forma inwestycji, wiąże się także z pewnym ryzykiem.

Zalety ETF-ów:

• Niskie koszty: ETF-y słyną z niskich opłat za zarządzanie, często będąc 10, a nawet 20 razy tańszymi niż tradycyjne fundusze aktywnie zarządzane. Niskie koszty mają kolosalne znaczenie dla długoterminowych wyników inwestycyjnych, potrafiąc zwiększyć końcowy kapitał o kilkadziesiąt procent w perspektywie 30 lat.
• Dywersyfikacja: Kupując jeden ETF, inwestor zyskuje ekspozycję na szeroki koszyk aktywów (np. setki spółek), co automatycznie dywersyfikuje portfel i rozkłada ryzyko.
• Wysoka płynność i elastyczność obrotu: ETF-y można kupować i sprzedawać na giełdzie w dowolnym momencie w ciągu dnia (jak akcje), co zapewnia intraday pricing i natychmiastową realizację zleceń.
• Transparentność: Skład portfela większości ETF-ów jest codziennie publikowany, co pozwala inwestorom dokładnie wiedzieć, w co inwestują.
• Prostota: Ze względu na to, że większość ETF-ów pasywnie odwzorowuje indeksy, zrozumienie ich strategii jest proste – wystarczy zapoznać się z budową indeksu.
• Dostępność: Próg wejścia w inwestowanie w ETF-y jest niski, często wystarczy kilkadziesiąt złotych na jednostkę. Dostępne są przez rachunki maklerskie, także z drugiego końca świata.
• Efektywność podatkowa: ETF-y są często bardziej efektywne podatkowo niż aktywnie zarządzane fundusze, ponieważ generują mniej zdarzeń podlegających opodatkowaniu (capital gains distributions). Fundusze akumulacyjne odraczają opodatkowanie dywidend.
• Bezpieczeństwo i regulacje: ETF-y podlegają regulacjom prawnym (np. w Polsce nadzorowi KNF), a aktywa funduszu są oddzielone od majątku firmy emitującej ETF-y.

Ryzyka i wady ETF-ów:

• Koszty transakcyjne: Choć opłaty za zarządzanie są niskie, trzeba liczyć się z prowizjami maklerskimi przy każdej transakcji kupna i sprzedaży, a także ze spreadem (bid-ask spread) – różnicą między ceną zakupu a sprzedaży. Wysokie koszty transakcyjne mogą obniżyć zyski, jeśli inwestor dokonuje częstych, małych transakcji.
• Błąd odwzorowania (tracking error): ETF-y nie zawsze idealnie naśladują indeks. Różnica między stopą zwrotu funduszu a benchmarku nazywana jest błędem odwzorowania. Przyczynami mogą być koszty transakcyjne, optymalizacja portfela, opłaty czy kwestie dywidend. Im niższy tracking error, tym lepsze odwzorowanie i niższe ryzyko.
• Ryzyko rynkowe i zmienność: Podobnie jak inne instrumenty finansowe, ETF-y są narażone na wahania rynkowe. Jeśli rynek lub indeks spada, ETF również traci na wartości, nawet jeśli jest dobrze zdywersyfikowany. Inwestycje nie gwarantują zysków i wiążą się z możliwością utraty części kapitału.
• Ryzyko walutowe: Dotyczy inwestowania w ETF-y zagraniczne, notowane w innych walutach (np. USD, EUR). Zmiany kursów walutowych mogą wpłynąć na realną stopę zwrotu polskiego inwestora.
• Ryzyko emitenta (counterparty risk): Występuje głównie w przypadku syntetycznych ETF-ów, gdzie fundusz korzysta z instrumentów pochodnych (swapów) z bankami inwestycyjnymi. Istnieje ryzyko, że kontrahent nie wywiąże się ze swoich zobowiązań.
• Brak możliwości selekcji spółek: Pasywne ETF-y ślepo naśladują indeks, co oznacza, że inwestor nie może samodzielnie wybierać spółek ani próbować przewyższyć rynku.
• Zbyt mała oferta w Polsce: Mimo rosnącej popularności, wybór ETF-ów notowanych bezpośrednio na polskiej giełdzie jest wciąż ograniczony w porównaniu do rynków zagranicznych.

Jak inwestować w ETF-y?

Inwestowanie w ETF-y to proces, który warto zacząć od kilku dobrze zaplanowanych kroków. Oto praktyczny przewodnik dla początkujących inwestorów:

1. Zdefiniuj swój cel inwestycyjny i horyzont czasowy: Zastanów się, po co inwestujesz (np. na emeryturę za 20 lat, na wkład własny do mieszkania za kilka lat, czy po prostu chcesz pomnażać majątek). Cel ma kluczowe znaczenie dla wyboru odpowiedniej strategii i funduszy ETF.
2. Wybierz rachunek maklerski: Do inwestowania w ETF-y niezbędne jest posiadanie rachunku maklerskiego. Możesz wybrać polskiego lub zagranicznego brokera. W Polsce warto rozważyć korzystanie z rachunków emerytalnych (IKE/IKZE), które oferują ulgi podatkowe i mogą pomóc w oszczędzaniu na emeryturę. Przed wyborem brokera, sprawdź koszty transakcyjne, dostępność rynków (polskich, zagranicznych) oraz ofertę ETF-ów.
3. Wybierz odpowiednie ETF-y: To jeden z najważniejszych etapów. Zwróć uwagę na następujące kwestie:
   • Indeks bazowy: Dokładnie sprawdź, jaki indeks śledzi dany ETF (np. S&P 500, WIG20, indeks sektorowy czy tematyczny).
   • Całkowity wskaźnik kosztów (TER – Total Expense Ratio): To najważniejszy wskaźnik kosztów, obejmujący opłaty za zarządzanie, koszty bilansowania portfela, pożyczania aktywów, przewalutowania itp.. Niskie TER to kluczowa zaleta ETF-ów.
   • Wielkość aktywów funduszu: Zazwyczaj im większy fundusz, tym jest bezpieczniejszy i bardziej płynny.
   • Płynność i spread: Upewnij się, że ETF jest płynny i ma niski spread (bid-ask).
   • Waluta notowania i zabezpieczenie walutowe (hedging): Pamiętaj o ryzyku walutowym przy zagranicznych ETF-ach. ETF-y z hedgingiem chronią przed wahaniami kursów walut, ale mogą być droższe.
   • Polityka dywidendowa: Zdecyduj, czy wolisz ETF-y akumulacyjne (reinwestujące dywidendy, korzystniejsze podatkowo w długim terminie) czy dystrybucyjne (wypłacające dywidendy).
   • Metoda replikacji: Zrozum różnice między replikacją fizyczną a syntetyczną i związane z tym ryzyka (np. ryzyko kontrahenta w syntetycznych).
   • Unikaj nakładających się inwestycji: Sprawdź, czy różne ETF-y, które wybierasz, nie posiadają w dużym stopniu tych samych spółek w portfelu, co mogłoby ograniczyć faktyczną dywersyfikację.
   • Czytaj dokumenty informacyjne: Przejrzyj prospekt funduszu lub uproszczoną kartę informacyjną (KID), aby poznać szczegóły dotyczące danego ETF-u.
4. Złóż zlecenie zakupu: Wybierz typ zlecenia (np. PKC – po każdej cenie, lub z limitem ceny, który określa maksymalną cenę zakupu). Najlepiej kupować w godzinach, gdy giełda jest najbardziej aktywna, aby zminimalizować spread.
5. Monitoruj i rebalansuj portfel: ETF to nie lokata – wymaga doglądania, choć nie codziennego. Raz na kwartał warto sprawdzić, czy portfel nadal odpowiada Twojej strategii i celom. Rebalansowanie to przywracanie początkowych proporcji aktywów w portfelu (np. sprzedaż części akcji po wzrostach i dokupienie obligacji). Dla długoterminowych inwestorów nie zawsze jest to konieczne.

Strategie inwestowania w ETF-y:

• Inwestowanie pasywne: Najprostsza i najpopularniejsza strategia. Polega na regularnym kupowaniu jednostek szerokich funduszy ETF (np. na indeks MSCI World czy S&P 500) i trzymaniu ich w długim horyzoncie czasowym, bez prób aktywnego zarządzania czy analizowania rynku. Zapewnia niskie koszty i minimalizuje emocjonalne decyzje.
• Dollar Cost Averaging (DCA): Strategia uśredniania kosztów zakupu. Polega na regularnym inwestowaniu stałej kwoty w ETF, niezależnie od bieżącej ceny rynkowej. Pozwala „wygładzić” średnią cenę zakupu i ograniczyć ryzyko wejścia w rynek w złym momencie.
• Inwestowanie aktywne/spekulacja/trading: Choć ETF-y są synonimem inwestowania pasywnego, mogą być wykorzystywane także w strategiach aktywnych. Może to być spekulacja na konkretne scenariusze rynkowe (np. zakup ETF-u na złoto w oczekiwaniu na spowolnienie gospodarcze), trading krótkoterminowy (często z wykorzystaniem CFD i dźwigni finansowej), podążanie za trendem czy podejście kontrariańskie (kupowanie w okresach paniki). Te strategie są bardziej wymagające i obarczone większym ryzykiem.
• Strategia core-satellite: Polega na umieszczeniu większości portfela (tzw. core) w pasywnym ETF-ie śledzącym szeroki indeks, a mniejszej części (satellite) w bardziej ryzykownych, aktywnie zarządzanych instrumentach lub w indywidualnych spółkach, aby szukać ponadprzeciętnych zysków. Zapewnia transparentność i niższe ogólne koszty portfela.
• All-Weather Portfolio: Koncepcja portfela złożonego z ETF-ów na różne klasy aktywów (akcje, obligacje długo- i krótkoterminowe, metale szlachetne, surowce) w takich proporcjach, aby był odporny na różne warunki rynkowe. Celem jest zapewnienie stabilnych wyników niezależnie od koniunktury.

Ciekawostka

Czy wiesz, że idea funduszy ETF narodziła się bezpośrednio z chaosu jednego z największych krachów giełdowych? Po „Czarnym Poniedziałku” w 1987 roku rynek desperacko potrzebował narzędzia do handlu całym koszykiem akcji naraz, aby zapobiec podobnej panice. W odpowiedzi na ten kryzys powstała koncepcja instrumentu, który śledziłby indeks S&P 500, ale byłby notowany na giełdzie jak zwykła akcja. Zapewniało to płynność i dywersyfikację, których tak zabrakło podczas załamania. Choć na wdrożenie tego pomysłu trzeba było poczekać, to właśnie ten kryzysowy moment był iskrą zapalną dla całej rewolucji ETF, udowadniając, że od początku były one innowacją zwiększającą bezpieczeństwo i elastyczność portfeli.

ETF-y a dywersyfikacja portfela inwestycyjnego

ETF-y to jedno z najskuteczniejszych narzędzi służących dywersyfikacji portfela inwestycyjnego. Umożliwiają inwestowanie w szeroki koszyk papierów wartościowych za pomocą jednej jednostki, co sprawia, że nawet osoby dysponujące niewielkim kapitałem mogą łatwo rozłożyć ryzyko. Zamiast koncentrować środki w pojedynczych akcjach, inwestor zyskuje ekspozycję na cały sektor, określony region lub nawet globalny rynek.

Globalna ekspozycja przez ETF – przykład

Jednym z przykładów kompleksowej dywersyfikacji jest inwestowanie w globalny ETF, taki jak iShares MSCI ACWI UCITS ETF, Vanguard FTSE All-World lub SPDR MSCI ACWI, który obejmuje akcje z całego świata. Takie podejście pozwala na uwzględnienie zmian na arenie międzynarodowej bez konieczności ciągłej analizy poszczególnych rynków czy spółek.

Czy ETF-y eliminują ryzyko?

Mimo że dywersyfikacja za pomocą ETF-ów znacząco ogranicza ryzyko związane z pojedynczymi aktywami, nie eliminuje całkowicie ryzyka rynkowego i nie gwarantuje zysków. ETF-y nadal podlegają wahaniom rynku, a w okresach spadków ich wartość również może maleć. Jednak ich niższa zmienność w porównaniu z indywidualnymi akcjami oraz generalnie lepsze wyniki w długim terminie w porównaniu do aktywnie zarządzanych funduszy, sprawiają, że są one rekomendowane jako fundament portfela dla większości inwestorów pasywnych.

Świadome inwestowanie jako fundament sukcesu

Kluczem do sukcesu w inwestowaniu w ETF-y jest dopasowanie wybranego funduszu do indywidualnych celów inwestycyjnych, horyzontu czasowego oraz tolerancji na ryzyko. Świadome podejście do wyboru ETF-ów, zrozumienie ich działania, kosztów i ryzyka, a także regularne monitorowanie portfela, stanowią solidną podstawę do budowania stabilnego planu finansowego na przyszłość. Rosnąca popularność ETF-ów w Polsce i na świecie to wyraźny sygnał, że są one cenionym instrumentem w arsenale współczesnego inwestora.

Przeczytaj też poprzedni wpis: Złoto jako inwestycja – bezpieczna przystań w niepewnych czasach